หลายคำถาม กับการเลี้ยงจิ้งหรีด

ลักษณะทั่วไปของจิ้งหรีด

การเลี้ยงจิ้งหรีดนั้นไม่ได้ง่ายและไม่ได้ยาก แต่สำหรับคนที่สนใจและกำลังเริ่มต้นเลี้ยงจิ้งหรีดนั้น อาจมีหลายคำถาม เช่นการทำบ่อเลี้ยงจิ้งหรีด การเลือกซื้อไข่และพันธุ์จิ้งหรีด การให้อาหาร และอื่นๆ วันนี้ทาง supachai จิ้งหรีดฟาร์ม อุบล จึงได้มีบทความมาตอบคำถามต่างๆสำหรับการเริ่มต้นเลี้ยงจิ้งหรีด

1.คำถาม จิ้งหรีดเป็นสิ่งมีชีวิตประเภทใด

คำตอบ จิ้งหรีดจัดเป็นแมลงชนิดหนึ่ง มีปากเป็นแบบปากกัด ขาคู่ หลังใหญ่และแข็งแรง กระโดดเก่ง สามารถทำเสียงร้องโดยใช้ขอบของปีกคู่ หน้าสีกัน พบได้ในทุกภูมิภาคของโลก โดยเฉพาะในเขตร้อนชื้น จิ้งหรีดมีหลายชนิดและมีขนาดแตกต่างกันไปตามชนิดของจิ้งหรีด

2.คำถาม จิ้งหรีดที่เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย ในประเทศไทยมีที่ชนิด

คำตอบ จิ้งหรีดที่เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย ในประเทศไทยมี 4 ชนิด

• จิ้งหรีดทองดำ มี3สี คือ สีดำ สีทอง และ สีอำพัน โดยลักษณะที่เด่นชัด คือ จะมีจุดเหลืองที่โคน ปีก 2 จุด
• จิ้งหรีดทองแดง มีลำตัวสีน้ำตาล เพศผู้ มีสีเข้มกว่าเพศเมีย ส่วนหัวเหนือขอบตารวมด้านบน แต่ละด้านมีแถบสีเหลือง มองดูคล้ายหมวกแก๊ป มีความว่องไวมาก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เรียกว่า จินาย อิเจ็ก จิ้งหรีดม้า เป็นต้น
• จิ้งหรีดเล็ก มีขนาดเล็กที่สุด มีสีน้ำตาล บางท้องที่เรียกว่า จิลอ จิ้งหรีดผี หรือบางที่เรียกว่าแอ๊ด ลักษณะคล้ายจิ้งหรีดพันธุ์ทองแดง เพียงแต่มีขนาดเล็กกว่าเท่านั้น
• จิ้งโกร่ง เป็นจิ้งหรีดขนาดใหญ่ มีสีน้ำตาล ชอบอยู่ในรูลึก โดยจะขุดดินสร้างรังอาศัยได้เอง และมีพฤติกรรมชอบอพยพย้ายที่อยู่เสมอ มีชื่อเรียกแตกต่างกันไป เช่น จิโป่ม จิลอ เป็นต้น

3.คำถาม จิ้งหรีดชอบอาศัยอยู่ที่ใด

คำตอบ จิ้งหรีดส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในคันนา ทุ่งหญ้า สนามหญ้า และ ตามรอยแตกของดิน รูใต้ดิน

4.คำถาม วงจรชีวิตของจิ้งหรีดเป็นอย่างไร

คำตอบ วงจรชีวิตของจิ้งหรีด แบ่งแยกได้เป็น 3 ระยะ คือ

• ระยะไข่ ไข่จิ้งหรีดจะมีสีเหลือง รวมกันเป็นกลุ่มในดิน ลักษณะยาวเรียวคล้ายเมล็ดข้าวสาร ระยะไข่ใช้เวลาประมาณ 7 วัน จึงฟักตัวออกมาเป็นตัวอ่อน
• ระยะตัวอ่อน ไข่จิ้งหรีดเมื่อฟักตัวออกเป็นตัวอ่อน จิ้งหรีดวัยอ่อนที่ฟักออกจากไข่ใหม่ๆ จะมีตัวเล็กๆลักษณะคล้ายมด และมีการเจริญเติบโตโดยการลอกคราบ จะลอกคราบประมาณ 8 ครั้ง จึงจะเป็นตัวเต็มวัย ตัวอ่อนเมื่อโตขึ้นเริ่มมีปีก เรียกว่า ระยะใส่เสื้อกั๊ก มีระยะกั๊กเล็ก มีติ่งปีก และกั๊กใหญ่ มีติ่งปีกยาวระยะตัวอ่อนพันธุ์จิ้งหรีดทองดำใช้เวลาประมาณ 36 – 40 วัน แต่ถ้าพันธุ์ทองแดงใช้เวลาประมาณ 40 – 50 วัน จึงจะลอกคราบเป็นตัวเต็มวัย
• ระยะตัวเต็มวัย เป็นระยะที่สามารถ แยกเพศได้ชัดเจน เพศผู้จะมีปีกคู่หน้าย่น ปีกคู่หน้าปีกขวาจะทับปีกขาย สำหรับเพศเมียจะมีปีกคู่หน้าเรียบ ปีกซ้ายทับปีกขวาและมีอวัยวะวางไข่ยาวแหลมคล้ายเข็มยื่นออกมาจากส่วนทอง โดยทั่วไปจิ้งหรีดตัวเต็มวัย จะมีอายุเฉลี่ยประมาณ 45 – 60 วัน

5.คำถาม จิ้งหรีดมีเสียงได้อย่างไร

คำตอบ จิ้งหรีดมีเสียงโดยการทำเสียง โดยยกปีกคู่หน้าขึ้น ใช้ขอบของโคนปีกซ้ายถูหรือสีกับฟันซี่เล็กๆ ที่เรียงกันเป็นแถวที่โคนด้านในของปีกขวา มีจังหวะเสียงจากการโยกตัว ลักษณะเสียงจะบ่งบอกถึงพฤติกรรมในการสื่อสารขณะนั้น เช่น

• เสียง กริก…กริก…กริก…นานๆ แสดงว่า อยู่โดดเดี่ยวหรือต้องการหาคู่
• เสียง กริก…กริก…กริก…มีลากเสียงยาว แสดงว่าเป็นการบ่งบอกถึงอาณาเขตที่อยู่อาศัย
• เสียง กริก…กริก…กริก…เบาๆ และถี่ๆ ติดต่อ กัน แสดงว่าต้องการผสมพันธุ์ พฤติกรรมนี้เพศผู้จะทำเสียง กริก…กริก…ๆ โดยการถอยหลังเข้าหาเพศเมีย ถ้าเพศเมียเป็นใจด้วยก็จะขึ้นคร่อมเพศผู้ทำการผสมพันธุ์
• เสียง กริก…กริก…กริก…ยาวดังๆ 2-3 ครั้ง แสดงว่าโกรธหรือส่งเสียงระหว่างกัดกัน ระหว่างเพศผู้กับเพศผู้เพื่อแย่งความเป็นเจ้าของ หรือระหว่างเพศผู้กับเพศเมียก็ได้ เมื่อเพศเมียไม่ยอมเป็นใจขึ้นคร่อมผสมพันธุ์

พันธุ์จิ้งหรีด

6.คำถาม เรามีวิธีสังเกตจิ้งหรีดได้อย่างไร

คำตอบ ลักษณะพิเศษของจิ้งหรีดที่แตกต่างจากแมลงชนิดอื่นอย่าง โดดเด่น และสังเกตได้ง่าย คือ การส่งเสียงร้องและการผสมพันธุ์ ที่เพศเมียจะคร่อมบนเพศผู้เสมอ

7.คำถาม จิ้งหรีดเพศผู้ หรือเพศเมียที่สามารถทำเสียงได้

คำตอบ จิ้งหรีดเพศผู้มีปีกคู่หน้าย่น ใช้ปีกคู่หน้าถูกัน สามารถเกิดเสียงได้ เสียงที่จิ้งหรีดทำขึ้นเป็นการสื่อสารที่มีความหมายของจิ้งหรีด

8.คำถาม จิ้งหรีดสามารถนำมาเลี้ยงขยายพันธุ์ได้ทุกพันธุ์ แต่พันธุ์ที่นิยมเลี้ยงคือพันธุ์อะไร

คำตอบ จิ้งหรีดสามารถนำมาเลี้ยงขยายพันธุ์ได้ทุกพันธุ์ แต่พันธุ์ที่รู้จักกันแพร่หลายมีอยู่ 2 ชนิด ได้แก่ จิ้งหรีดพันธุ์ทองดำ และพันธุ์ทองแดง

9.คำถาม การคัดเลือกพันธุ์จิ้งหรีดต้องเลือกอย่างไร

คำตอบ คัดเลือกพ่อ-แม่พันธุ์ที่มีตัวโต แข็งแรง มีอวัยวะครบทุกส่วนมีสีเข้ม หลังเปลี่ยนพ่อ-แม่พันธุ์แล้ว 3 วัน ควรตรวจเช็คถ้าตายต้องหามาทดแทน

การเลี้ยงจิ้งหรีด

10.คำถาม นำจิ้งหรีดมาเลี้ยงได้หรือไม่

คำตอบ ได้ แต่ต้องมีสภาพความเป็นอยู่ เหมือนกับในธรรมชาติมากที่สุด

11.คำถาม จิ้งหรีดชอบออกหากินเวลาใด

คำตอบ จิ้งหรีดชอบออกหากินเวลากลางคืน

12.คำถาม อาหารของจิ้งหรีดเป็นอย่างไร จิ้งหรีดกินอะไรได้บ้าง

คำตอบ จิ้งหรีดเป็นแมลงที่กินพืชเป็นอาหาร พืชอาหารสำหรับจิ้งหรีดเป็นประเภทยอดอ่อนของหญ้าสดทุกชนิด เช่น หญ้าขน หญ้าลูซี่ ผักตบชวา กาบกล้วย ใบมันสำปะหลัง เป็นต้น อาหารจิ้งหรีด จำแนกได้ 2 ประเภท คือ

– อาหารหลัก ส่วนใหญ่เป็นจำพวกหญ้า เช่น หญ้าขน หญ้า ผักตบชวา กาบกล้วย เป็นต้น

– อาหารเสริม (อาหารสำเร็จรูป เช่น อาหารไก่ อาหารปลา รำอ่อน เป็นต้น

13.คําถาม จิ้งหรีดผสมพันธุ์เมื่ออยู่ในระยะใด

คำตอบ จิ้งหรีดจะผสมพันธุ์เมื่อเป็นตัวเต็มวัย การผสมพันธุ์และวางไข่แต่ละรุ่นจะใช้เวลาประมาณ 15 วัน/ครั้ง/รุ่น เมื่อหมดการวางไข่รุ่นสุดท้ายแล้ว ตัวเมียก็จะตาย

14.คำถาม การผสมพันธุ์ของจิ้งหรีดเป็นอย่างไร

คำตอบ ตัวผู้จะทำเสียงโดยยกปีกคู่หน้าถูกันให้เกิดเสียง เพื่อเรียกตัวเมีย จังหวะเสียงจะดังเมื่อตัวเมียเข้ามาหาบริเวณที่ตัวผู้อยู่ ตัวผู้จะเดินไปรอบๆ ตัวเมียประมาณ 2-3 รอบ ช่วงนี้จังหวะเสียงจะเบาลง แล้วตัวเมียจะขึ้นคร่อมตัวผู้ จากนั้นตัวผู้จะยื่นอวัยวะเพศแทงไปที่อวัยวะเพศเมีย หลังจากนั้นประมาณ 14 นาที ถุงน้ำเชื้อก็จะฝ่อลง แล้วตัวเมียจะใช้ขาเขี่ยถุงน้ำเชื้อทิ้งไป

15.คำถาม จิ้งหรีดตัวเมียจะเริ่มวางไข่เมื่อใด

คำตอบ จิ้งหรีดตัวเมียจะเริ่มวางไข่ภายใน 7 วัน หลังผสมพันธุ์ ตลอดอายุไข่จิ้งหรีดตัวเมียสามารถวางไข่ได้ตั้งแต่ 600 – 1,000 ฟอง ซึ่งจะวางไข่ เป็นรุ่น ๆ ได้ประมาน 4 รุ่น

16.คำถาม การวางไข่ของจิ้งหรีดทำอย่างไร

คำตอบ เพศเมียใช้อวัยวะวางไข่ที่ยาวแหลม คล้ายเข็มแทงลงในดิน จึงหรีด จะวางไข่ในดินที่มี ความชื้นพอเหมาะสำหรับวางไข่ การวางไข่จะวางเป็นกลุ่ม กลุ่มละ 3 – 4 ฟอง ประมาณ 2 – 3 กลุ่ม แทงเข็ม 1 ครั้ง จะวางไข่ประมาณ 2 – 3 กลุ่ม แล้วยกเข็มขึ้นมาเพื่อหาที่เหมาะสมเพื่อแทงเข็มวางไข่ใหม่ จะมีการวางไข่ตลอดอายุ 4 ครั้ง ครั้งละประมาณ 200 – 300 ฟอง การวางไข่แต่ละรุ่นจะใช้เวลาห่างกันประมาณ 15 วัน

17.คำถาม โรงเรือนเลี้ยงจิ้งหรีดควรเป็นแบบใด

คำตอบ สถานที่และโรงเรือนเลี้ยงจิ้งหรีด ควรเป็นที่ดอนน้ำไม่ท่วมขัง มีพื้นที่กว้างพอสมควร ป้องกันฝนและแดดจัดได้ มีแสงแดดส่องผ่านประมาณ 30 – 40% ใน ช่วงเช้าและสาย มีอากาศถ่ายเทสะดวก ไม่เป็นสถานที่มีโรคและการระบาดของแมลงศัตรูพวกมด ไร มีแหล่งอาหารธรรมชาติ หาได้ง่าย เช่น หญ้าจาก ธรรมชาติ ผักตบชวา เป็นต้น

18.คำถาม การเลี้ยงจิ้งหรีดต้องมีอุปกรณ์อะไรบ้าง

คำตอบ วัสดุอุปกรณ์การเลี้ยงจิ้งหรีด มีดังนี้

• บ่อจิ้งหรีด วัสดุที่สามารถนำมาเป็นบ่อเลี้ยง ได้แก่ ถัง กะละมัง ปิ๊ป เป็นต้น แต่ถ้าใช้บ่อเลี้ยงจิ้งหรีดแบบปูนซีเมนต์จะคงทนและสามารถใช้เลี้ยงจิ้งหรีดได้ตลอดไป และมีราคาไม่สูงนักง่ายต่อการเลี้ยงและป้องกันศัตรู บ่อปูนซีเมนต์มีหลายขนาด แต่ขนาดที่เหมาะสมในการเลี้ยงจิ้งหรีดควรเป็นขนาด 80 x 50 ซม.
• แผ่นพลาสติกและเทปกาว ใช้ติดรอบวง ในด้านบนเพื่อป้องกันจิ้งหรีดไม่ให้หนีออกจากบ่อเลี้ยง จะใช้พลาสติกกว้างประมาณ 2 – 3 นิ้ว ให้ยาวเท่าเส้นรอบวงบ่อ
• ยางรัดปากบ่อ ยางในรถจักรยานหรือรถจักรยานยนต์ ตัดให้มีขนาดกว้างน้อยกว่าขอบบ่อด้านนอก อย่าให้มีความกว้างของยางมากเพื่อความสะดวก เมื่อเวลายืดรัดตาข่ายกับขอบบ่อ
• กาบมะพร้าว กาบมะพร้าวเป็นวัสดุเพื่อใช้วางในบ่อเลี้ยงจิ้งหรีดที่จะเป็นวัสดุสำหรับเป็นที่หลบซ่อนของจิ้งหรีด จะใช้กาบมะพร้าวแห้งประมาณ 2 – 4 ชิ้น หรือใช้ถาดไข่กระดาษแทนก็ได้
• เศษหญ้าแห้ง เศษหญ้าแห้งเป็นวัสดุที่ใช้วางทับกาบมะพร้าว ใช้ทับหนาประมาณ 2 ซม. เพื่อป้องกันแสงสว่างและให้ความอบอุ่นกับจิ้งหรีด
• ถาดน้ำและถาดอาหาร ถาดน้ำและถาดอาหาร ควรเป็นถาดที่ไม่ลึกมาก เพื่อให้จิ้งหรีดได้ขึ้นกินอาหารและน้ำได้สะดวก 1 บ่อจะมีถาดอาหารและน้ำอย่างละ 2 ที่
• ตาข่ายไนล่อน เป็นตาข่ายที่ใช้สำหรับปิดปากบ่อเลี้ยง เพื่อป้องกันการบินหนีของจิ้งหรีด และเป็นการป้องกันศัตรูของจิ้งหรีดที่จะเข้ามากิน เช่น แมลง ตุ๊กแก จิ้งจก และอื่นๆ ตาข่ายควรตัดให้มีขนาดกว้างเหมาะสมกับขนาดของปากบ่อและใช้ยางรัดเพื่อปิดปากบ่อ

 

19.คำถาม การวางบ่อเลี้ยงจิ้งหรีดต้องทำอย่างไร

คำตอบ ควรวางเรียงกันเป็นแถวแต่ละบ่อให้ห่างกันเล็กน้อย (ประมาณ 3 นิ้ว) แต่ละแถวควรห่างกันพอที่จะปฏิบัติงานได้สะดวก ไม่ควรจะวางห่างกันมากนักเพราะจะทำให้สิ้นเปลืองพื้นที่ เมื่อวางบ่อเลี้ยงแล้ว จะต้องเทพื้นหนาประมาณ 3-1 นิ้ว เพื่อป้องกันมดที่จะเข้ามาจากพื้นใต้ดินเข้ามาทำลายไข่และตัวจิ้งหรีด สำหรับด้านนอกบ่อเลี้ยงจิ้งหรีดควรจะมีการโรยปูนขาว เพื่อป้องกันแมลงจาดด้านนอก หรือใช้ผ้าชุบน้ำมันเครื่องพันรอบวงด้านล่าง

20.คำถาม ภายในบ่อเลี้ยงจิ้งหรีดต้องทำอย่างไร

คำตอบ ภายในบ่อใส่ถุงดินหรือกระบะดินร่วนปนทราย หรือดินทรายที่มีความชื้นพอประมาณ น้ำหนักดินประมาณ 1-2 กิโลกรัมวางไว้ข้างๆ สำหรับให้จิ้งหรีดวางไข่ ใส่หญ้าแห้ง 1 กำมือไว้ตรงกลางบ่อเพื่อเป็นที่หลบซ่อนหรือเป็นที่อยู่อาศัยของตัวจิ้งหรีด ใส่หญ้าสดอ่อน 1 กำมือข้างหญ้าแห้งสำหรับเป็นอาหารของจิ้งหรีด ใส่ถาดอาหารแบนๆเพื่อเป็นอาหารกับจิ้งหรีด เช่น รำอ่อน ปลายข้าว อาหารไก่อ่อน

21.คำถาม การปล่อยพ่อ-แม่พันธุ์ลงบ่อต้องใช้อัตราตัวผู้ตัวเมียเท่าใด และปล่อยอย่างไร

คำตอบ ปล่อยพ่อ-แม่พันธุ์จิ้งหรีดลงบ่ออัตรา 1:3 (พ่อพันธุ์ 1 ตัว แม่พันธุ์ 3 ตัว) เมื่อปล่อยพ่อแม่พันธุ์ลงบ่อแล้วควรปิดปากบ่อด้วยตาข่ายเพื่อป้องกันจิ้งหรีดบินหนีและเพื่อเป็นการป้องกันศัตรูที่จะเข้าไปด้วย พื้นบ่อจิ้งหรีดอย่าให้ชื้นเกินไปเพราะจะทำให้เป็นที่สะสมของรา และเชื้อโรคอื่นๆ ควรมีการทำความสะอาดบ่อและอุปกรณ์ก่อนลงเลี้ยงเสมอ

22.คำถาม จิ้งหรีดต้องการอาหารเสริมหรือไม่

คำตอบ ถ้าจะเลี้ยงจิ้งหรีดให้โตเร็วและให้ผลผลิตสูงจำเป็นต้องให้อาหารเสริม โดยให้อาหาร น้ำ หญ้าสดทุกวันอย่าให้ ปัจจุบันนี้อาหารจิ้งหรีดมีขายแบบสำเร็จรูป ที่แนะนำสำหรับจิ้งหรีดโดยเฉพาะคืออาหารควรมีโปรตีนประมาณ 21% ขึ้นไป และนอกจากอาหารแล้วก็ยังมีน้ำที่อาจจะมีส่วนผสมของสารอาหาร พวกอาหารเร่งการเจริญเติบโตต่างๆ ช่วงให้จิ้งหรีดโตเร็ว มีโปรตีนสูง รสชาติอร่อย

23.คำถาม การให้น้ำและอาหารจิ้งหรีด ทำอย่างไร

คำตอบ อาหารหลัก อาหารเสริม และน้ำ ควรให้ทุกวันอาหารหลักจะให้ครั้งละ 1 กำมือ อาหารเสริมจะให้มากหรือน้อยขึ้นอยู่กับปริมาณและ ขนาดของจิ้งหรีด แต่ต้องไม่ให้จำนวนมากเกินไป เพราะจะทำให้เกิดเชื้อรา

โรคและศัตรูจิ้งหรีด

24.คำถาม จิ้งหรีดมีศัตรูอะไรบ้าง

คำตอบ ไรแมงมุม ก่อนนำอาหารมาให้จิ้งหรีดกินต้องนำมาล้างน้ำ แล้วผึ่งให้สะเด็ดน้ำก่อน พวกใบมันสำปะหลัง กล้วย ฟักทอง หรือพืชผัก ต้องเป็นผักปลอดสาร ถ้ามีสารพิษเพียงนิดเดียวจะทำให้จิ้งหรีดตายได้

• มด ก่อนนำจิ้งหรีดมาปล่อยลงวงบ่อปูนจะต้องป้องกันด้วยการโรยยากกำจัดมดรอบบวงบ่อปูน หรือ จะใช้ผ้าชุบน้ำมันเครื่องแล้วนำมาพันรอบวงบ่อปูนด้านล่าง
• โรคทางเดินอาหาร เกิดจากจิ้งหรีดได้รับอาหารที่ไม่สะอาดเกิดเชื้อรา วิธีป้องกันคือ ต้องให้อาหารที่มีจำนวนพอเหมาะกับจำนวนของจิ้งหรีด หมั่นทำความสะอาดอย่าให้อาหารเกิดเชื้อรา อาหารเสริมควรเปลี่ยนทุกครั้งเมื่อให้อาหารเมื่อเก็บผลผลิตจนหมดแล้ว ควรทำความสะอาดวงบ่อเลี้ยงให้สะอาด ก่อนนำจิ้งหรีดรุ่นใหม่มาเลี้ยงต่อไป

การจับและจำหน่ายจิ้งหรีด

25.คำถาม จะจับจิ้งหรีดได้ตอนไหน และจะจับจิ้งหรีดต้องทำอย่างไร

คำตอบ สามารถจับจิ้งหรีดเพื่อจำหน่ายได้ตอนที่จิ้งหรีดมีอายุประมาณ 36 วัน ขึ้นไป วิธีจับจิ้งหรีดต้องสังเกตพฤติกรรมของจิ้งหรีด ตอนกลางวันจะหาที่หลบซ่อน พอมืดจะออกหาอาหารใช้กระบอกไม้ไผ่หรือท่อพลาสติกที่ได้ตัดเป็นท่อนๆ วางไว้กับพื้นบ่อจิ้งหรีดจะเข้าไปหลบอาศัย หรืออาจจะนำแผงไข่จิ้งหรีดมาเคาะจิ้งหรีดออกใส่กะละมัง

ที่มาจาก วารสารเพื่อนแท้ เกษตรไทย ปีที่ 6 ฉบับที่ 1 มกราคม – มีนาคม 2552